Αναστάσιος Αλβανίας: εκοιμήθη εν Κυρίω
Στο μικρό σαλόνι του διαμερίσματός του στο Νέο Ψυχικό δέσποζε μία φωτογραφία. Έδειχνε έναν τσοπάνο με καμιά δεκαριά πρόβατα στο εσωτερικό μίας εκκλησίας με αγιογραφίες στους τοίχους. Ήταν κάποια από τις χιλιάδες εκκλησίες της Αλβανίας που το καθεστώς Χότζα είχε μετατρέψει σε στάβλους και αποθήκες. Αυτή ήταν η κατάσταση σε όλη τη χώρα το 1991, οπότε ο (έως τότε τιτουλάριος Μητροπολίτης Ανδρούσης) Αναστάσιος Γιαννουλάτος ορίστηκε έξαρχος του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Αλβανία. Έναν χρόνο μετά έγινε αρχιεπίσκοπος της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αλβανίας (και όχι της «αλβανικής ορθόδοξης εκκλησίας» όπως διόρθωνε τους συνομιλητές του).
Του Άγγελου Συρίγου ■ 25 Ιανουαρίου 2025
Έως εκείνη τη χρονική στιγμή ο Αναστάσιος είχε διακριθεί για το ιεραποστολικό του έργο κυρίως στην Αφρική (που είχε κλονίσει και την υγεία του). Ήταν επίσης ένας χαρισματικός καθηγητής στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το βιβλίο του για το ισλάμ θεωρείται ακόμη και σήμερα κλασσικό.
Το έργο που ανελάμβανε ήταν τιτάνιο. Δεν είναι υπερβολή ο όρος. Είναι η πραγματικότητα. Στην μεταπολεμική Αλβανία είχε σημειωθεί ο σκληρότερος διωγμός χριστιανών και μουσουλμάνων στην Ευρώπη. Είκοσι τρία χρόνια πριν αναλάβει ο Αναστάσιος, ο Ενβέρ Χότζα είχε απαγορεύσει την οποιαδήποτε θρησκευτική έκφραση. Το 1991 ο όρος εκκλησία υπήρχε μόνον στα χαρτιά. Οι κληρικοί που είχαν επιβιώσει του κομουνιστικού καθεστώτος ήσαν μετρημένοι στα δάχτυλα των δύο χεριών και ηλικιωμένοι. Όλοι οι ναοί και οι μονές της χώρας ανήκαν στο κράτος και βρίσκονταν σε ερειπιώδη κατάσταση.
Ο Αναστάσιος άρχισε να τους ανοίγει συστηματικά με το «έτσι θέλω». Οι νέοι ηγέτες της χώρας τον έβλεπαν με καχυποψία. Κάποια στιγμή απαγόρευσαν την είσοδο ορθόδοξων ιερωμένων από άλλα κράτη ενώ απέλασαν και έναν αρχιμανδρίτη του. Η πιο δύσκολη στιγμή του ήταν τον Νοέμβριο του 1994. Η κυβέρνηση Μπερίσα είχε προτείνει νέο Σύνταγμα που όριζε ότι οι αρχηγοί των μεγάλων θρησκευτικών Κοινοτήτων έπρεπε να είναι Αλβανοί υπήκοοι, γεννημένοι στην Αλβανία και μόνιμοι κάτοικοι τα τελευταία είκοσι έτη. Η διάταξη φωτογράφιζε τον Αναστάσιο. Η μαζική απόρριψη του σχεδίου συντάγματος θεωρήθηκε ότι ωφείλετο και στις διατάξεις εις βάρος του Αναστασίου. Έκτοτε επιβλήθηκε δια της χαρισματικής προσωπικότητάς του.
Κρατώ μία φράση από την τελευταία μας συζήτηση τον Σεπτέμβριο του 2024: «Ο χριστιανισμός είναι σε υποχώρηση σε όλον τον κόσμο. Παντού μειώνονται οι χριστιανοί. Παντού εκτός από μία χώρα. Την Αλβανία!»
Υπήρξε ηγέτης όχι μόνον στα εκκλησιαστικά αλλά με την πλήρη σημασία του όρου. Ήξερε να χειρίζεται τις δύσκολες καταστάσεις που βίωνε η Αλβανία εκείνα τα χρόνια. Στο γραφείο του στην αρχιεπισκοπή Τιράνων υπήρχαν στα τζάμια σημάδια από σφαίρες από την εξέγερση με τις «πυραμίδες» του 1997. Το 1998 μας ξεναγούσε στο εντυπωσιακό εξαώροφο, ιατρικό διαγνωστικό κέντρο «Ευαγγελισμός» στα Τίρανα που επρόκειτο να ανοίξει σύντομα. Ένας φύλακας τον πληροφόρησε ότι κάποιοι που ήθελαν να αποσπάσουν χρήματα, εμπόδιζαν τα φορτηγά με τα μηχανήματα να φτάσουν στο κτήριο. Έδωσε οδηγίες και ύστερα από λίγα λεπτά οπλισμένοι άνδρες είχαν προστρέξει να βοηθήσουν τους εργαζομένους να αδειάσουν τα φορτηγά.
Ύστερα από 34 χρόνια διακονίας στην Αλβανία, αφήνει πίσω του ένα τεράστιο έργο. Ξεκινώντας από το απόλυτο μηδέν, από το τίποτα, ανασυγκρότησε 460 ενορίες, αναστύλωσε 60 μοναστήρια και εκκλησίες, ανήγειρε 150 νέους ναούς, συγκρότησε θεολογική ακαδημία για την εκπαίδευση των ιερέων, ίδρυσε 50 νεανικά κέντρα και δημιούργησε χειμερινές και θερινές κατασκηνώσεις. Δεν περιορίσθηκε μόνον στα εκκλησιαστικά. Στον τομέα της υγείας παράλληλα με το διαγνωστικό κέντρο στα Τίρανα έφτιαξε 4 κέντρα υγείας στη χώρα. Στην εκπαίδευση λειτουργούν σήμερα 15 νηπιαγωγεία και παιδικοί σταθμοί, 3 δημοτικά και γυμνάσια, 4 γενικά λύκεια και 1 εκκλησιαστικό. Τέλος στα Τίρανα λειτουργεί το πανεπιστήμιο Λόγος. Μόνον ως θαύμα μπορούν να θεωρηθούν όλα αυτά.
Κρατώ μία φράση από την τελευταία μας συζήτηση τον Σεπτέμβριο του 2024: «Ο χριστιανισμός είναι σε υποχώρηση σε όλον τον κόσμο. Παντού μειώνονται οι χριστιανοί. Παντού εκτός από μία χώρα. Την Αλβανία!»
*Ο Άγγελος Συρίγος είναι Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου & Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Βουλευτής ΝΔ στην Α΄ Αθηνών.
