ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ: Eνα μάθημα νοτίως της Κρήτης
Η κατάθεση προσφοράς από την κοινοπραξία Chevron και Helleniq Energy για τα δύο τεμάχια νοτίως της Κρήτης έφερε στην επιφάνεια ένα θέμα που έχει απασχολήσει τον ελληνικό δημόσιο διάλογο. Τα δύο τεμάχια βρίσκονται κατά το μεγαλύτερο τμήμα τους σε μη οριοθετημένη περιοχή της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Εχει διατυπωθεί η άποψη ότι τα δικαιώματα της Ελλάδας επί της υφαλοκρηπίδας της δεν ασκούνται αυτομάτως. Χρειάζεται προηγούμενη οριοθέτηση με τις γειτονικές χώρες είτε μέσω συμφωνίας είτε μέσω δικαστικής προσφυγής. Μέχρι τότε η Ελλάδα έχει μόνον διεκδικήσεις. Συνεπώς, πλην του Ιονίου που έχουμε οριοθετήσει με την Ιταλία και μιας περιοχής μεταξύ Κρήτης και Ρόδου όπου έχουμε την οριοθέτηση με την Αίγυπτο, σε όλες τις άλλες περιοχές δεν επιτρέπονται οποιεσδήποτε ενέργειες. Oσα όμως έγιναν στην Κρήτη καταδεικνύουν ότι αυτή η άποψη δεν έχει έρεισμα.
Του Άγγελου Συρίγου ■ 21 Σεπτεμβρίου 2026
Κατά το διεθνές δίκαιο της θάλασσας, ένα κράτος έχει κυριαρχικά δικαιώματα επί της υφαλοκρηπίδας «εξ υπαρχής» [ab initio], δηλαδή από τότε που υφίσταται ως κράτος, και αυτοδικαίως [ipso facto], που σημαίνει ότι δεν χρειάζεται κάποια διακήρυξη ή αναγνώριση για να κατοχυρώσει αυτά τα δικαιώματα. Εκείνο που δεν είναι σαφές είναι τα όρια όπου τελειώνει η υφαλοκρηπίδα και αρχίζει αυτή του γειτονικού κράτους. Δεν υπάρχει όμως κάποιος κανόνας του διεθνούς δικαίου που να απαγορεύει σε ένα κράτος να προσδιορίσει ποια θεωρεί ότι είναι τα εξωτερικά όρια της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ του μονομερώς. Μία τέτοια πράξη δεν παράγει απαραιτήτως νομικά αποτελέσματα έναντι των γειτονικών κρατών. Πρέπει όμως ο προσδιορισμός των εξωτερικών ορίων να γίνει επί τη βάσει του διεθνούς δικαίου. Επιπλέον, το διεθνές δίκαιο απαγορεύει την άσκηση δικαιωμάτων με καταχρηστικό τρόπο. Κατάχρηση δικαιώματος είναι αναμφίβολα η προβολή ακραίων αξιώσεων επί τεράστιων θαλάσσιων περιοχών, χωρίς αυτές οι αξιώσεις να βασίζονται στο διεθνές δίκαιο. Τέλος, στο διεθνές δίκαιο δεν προβλέπεται αναστολή δραστηριοτήτων σε μη οριοθετημένες περιοχές. Τουναντίον, κατά τις εργασίες της Συνδιασκέψεως για το Δίκαιο της Θάλασσας υπήρξε έντονη αντίδραση από πολλές αντιπροσωπείες, όταν προτάθηκε κάτι ανάλογο.
Η Τουρκία διεκδικεί ένα μεγάλο τμήμα των ελληνικών περιοχών υφαλοκρηπίδας, καθώς και της υφισταμένης και δυνητικής ελληνικής ΑΟΖ. Πολλές από τις τουρκικές διεκδικήσεις δεν έχουν έρεισμα στο διεθνές δίκαιο.
Αντιθέτως, οι διεκδικήσεις της Ελλάδας είναι νόμιμες και συμβατές με το διεθνές δίκαιο. Διεκδικούμε περιοχές στις οποίες (i) έχουμε θαλάσσιο μέτωπο, (ii) βρίσκονται εντός της μέσης γραμμής από τις ακτές μας, που συνιστά και βασική διεθνή μέθοδο οριοθετήσεως και (iii) αποδίδουν υφαλοκρηπίδα στις ηπειρωτικές και νησιωτικές ακτές. Τα όρια αυτά είναι προσωρινά, ελλείψει συμφωνίας οριοθετήσεως, όπως ορίζει ο νόμος 4001/2011. Επιπλέον, από το 1978 όλα τα κράτη και οι εταιρείες υποβάλλουν αίτηση για έρευνες στην ελληνική υφαλοκρηπίδα ή ενημερώνουν για την τοποθέτηση καλωδίων την Επιτροπή Χορηγήσεως Αδειών Ερευνών Θαλάσσης (ΕΧΑΕΘ), παρότι στο μεγαλύτερο τμήμα της η υφαλοκρηπίδα δεν είναι οριοθετημένη. Επίσης, η Ελλάδα το 1959, το 1969 και το 2019 εκχώρησε θαλάσσια τεμάχια για έρευνα και εκμετάλλευση σε μη οριοθετημένες περιοχές.
Βάσει των ανωτέρω, οι μη οριοθετημένες περιοχές υφαλοκρηπίδας της Ελλάδας χωρίζονται σε δύο ζώνες. Στη μία ζώνη είναι περιοχές όπου υπάρχουν επικαλυπτόμενες διεκδικήσεις της Ελλάδας και των γειτονικών προς αυτήν κρατών, νομικώς συμβατές με το διεθνές δίκαιο. Κατά κανόνα οι επικαλυπτόμενες αυτές περιοχές βρίσκονται εκατέρωθεν των ορίων της μέσης γραμμής (π.χ. μεταξύ Καστελλορίζου και Κύπρου). Εκεί Ελλάδα και Τουρκία οφείλουν (i) να φέρονται με καλή πίστη, (ii) να μην προβαίνουν σε διενέργεια σεισμικών ερευνών, πολλώ δε μάλλον γεωτρήσεων, και (iii) να λειτουργούν μέσα στο πλαίσιο της ειρηνικής επιλύσεως των διαφορών τους. Στην άλλη ζώνη ανήκουν οι περιοχές εκείνες που είτε δεν διεκδικούνται από άλλα κράτη είτε η διεκδίκησή τους από άλλα κράτη δεν είναι συμβατή με το διεθνές δίκαιο. Σε αυτές τις περιοχές η Ελλάδα ασκεί ελεύθερα τα αποκλειστικά δικαιώματα που έχει. Αυτή είναι και η περίπτωση των τεμαχίων νοτίως της Κρήτης. Ενα κράτος δεν μπορεί να λειτουργεί και να αποφαίνεται ως δικαστήριο. Πρέπει να προστατεύει τα δικαιώματά του εντός των κανόνων του διεθνούς δικαίου.
*Ο Άγγελος Συρίγος είναι καθηγητής Διεθνούς Δικαίου & Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, βουλευτής ΝΔ στην Α΄ Αθηνών.
