"Κ": Αναζητώντας νομιμοφάνεια σε γράμμα νεκρό
Πάγια τακτική της Αγκυρας είναι να αναζητεί νομιμοφάνεια στις διεκδικήσεις έναντι της Ελλάδος. Το τελευταίο νομιμοφανές σχήμα που έχει δημιουργήσει βασίζεται στο Πρακτικό της Βέρνης του 1976 και στο τουρκολιβυκό μνημόνιο του 2019. Επικαλούμενη το πρώτο λέει ότι η Ελλάδα δεν έχει δικαίωμα να προβαίνει σε οποιαδήποτε ενέργεια σε ολόκληρο το Αιγαίο. Βασιζόμενη στο δεύτερο, δημιούργησε το επεισόδιο στην Κάσο και θεωρεί ότι η περιοχή της ανατολικής Μεσογείου που συμφώνησε με τους Λίβυους ότι της ανήκει, πρέπει να γίνεται σεβαστή από τη χώρα μας. Αυτά ανέφερε τη Δευτέρα στο τουρκικό κοινοβούλιο και ο Τούρκος υπουργός Αμυνας Γιασάρ Γκιουλέρ.
Του Άγγελου Συρίγου ■ 1 Δεκεμβρίου 2024
Η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική. Το «Πρακτικόν επί της ακολουθητέας διαδικασίας διά την οριοθέτησιν της υφαλοκρηπίδας μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας», που έμεινε γνωστό ως το «Πρακτικό της Βέρνης», υπεγράφη τον Νοέμβριο του 1976. Καθιέρωνε κανόνες συμπεριφοράς των δύο χωρών ενόψει των συνομιλιών για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Στην πορεία του χρόνου προέκυψαν δύο προβλήματα ως προς την ερμηνεία της παραγράφου 6 του Πρακτικού, που όριζε ότι: «Τα δύο Μέρη αναλαμβάνουν την υποχρέωσιν, όπως απόσχουν πάσης πρωτοβουλίας ή πράξεως σχετικής προς την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου η οποία θα ηδύνατο να παρενοχλήση την διαπραγμάτευσιν».
Η πρώτη διαφωνία αφορούσε τη γεωγραφική περιοχή που καλύπτει το πρακτικό. Η Τουρκία άρχισε να λέει ότι το πρακτικό δεν περιοριζόταν μόνον στις περιοχές που διεκδικούσε το 1973 και 1974, αλλά περιελάμβανε όλη την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου που βρίσκεται πέραν των χωρικών υδάτων των δύο μερών. Σύμφωνα όμως με την καλή πίστη, όπως ορίζεται στο διεθνές δίκαιο, δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι περιοχές της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου (π.χ. έξω από την Πελοπόννησο ή στον Θερμαϊκό Κόλπο) παρενοχλούν τη διαπραγμάτευση. Προφανώς, το Πρακτικό της Βέρνης αναφερόταν σε περιοχές της υφαλοκρηπίδας επί των οποίων υπάρχουν επικαλυπτόμενες διεκδικήσεις των δύο χωρών.
Ο διάλογος Ελλάδος – Τουρκίας μετά την υπογραφή του Πρακτικού της Βέρνης για το θέμα της οριοθετήσεως της υφαλοκρηπίδας ξεκίνησε το 1977. Διεκόπη το 1980. Τότε έπαψε η ανάγκη υπάρξεως του modus vivendi.
Η δεύτερη και συνεχιζόμενη εδώ και τέσσερις δεκαετίες διαφωνία αφορά το χρονικό όριο αποχής από τις έρευνες. Το Πρακτικό της Βέρνης δεν ανέφερε ρητώς τη χρονική διάρκεια που οι δύο χώρες θα έπρεπε να απέχουν από τις έρευνες επί της υφαλοκρηπίδας. Ούτε υπήρχε πρόβλεψη για καταγγελία του. Βασισμένη σε αυτά τα δύο σημεία, η Τουρκία ισχυρίζεται ότι το πρακτικό παραμένει ισχυρό μέχρι σήμερα. Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, ακόμη κι αν δεν υπάρχει ρητή διάταξη που να προβλέπει την καταγγελία της συμφωνίας, αυτό το δικαίωμα υπάρχει εάν «συνάγεται εκ της φύσεως της συνθήκης».
Το Πρακτικό της Βέρνης είναι τυπικό παράδειγμα συνθήκης που δημιουργεί ένα «modus vivendi – τρόπο ζωής» που έπρεπε να ακολουθήσουν οι δύο πλευρές κατά τη διάρκεια των μεταξύ τους διαπραγματεύσεων για τη δημιουργία θετικού κλίματος. Ο διάλογος μεταξύ Ελλάδος – Τουρκίας μετά την υπογραφή του Πρακτικού της Βέρνης για το θέμα της οριοθετήσεως της υφαλοκρηπίδας ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 1977. Διεκόπη το 1980. Τότε έπαψε η ανάγκη υπάρξεως του modus vivendi. Η Ελλάδα ρητώς με ρηματική διακοίνωση το 1986 είπε ότι το Πρακτικό δεν έχει πλέον ισχύ. Τα ίδια δήλωσε ρητώς ενώπιον του Συμβουλίου Ασφαλείας τον Μάρτιο του 1987, αναφέροντας ότι το Πρακτικό της Βέρνης είναι παρωχημένο και ανενεργό (obsolete and inoperative). Επομένως, το Πρακτικό της Βέρνης έχει παύσει να ισχύει από τη δεκαετία του 1980.
Η ίδια έωλη επιχειρηματολογία υπάρχει και στο τουρκολιβυκό μνημόνιο. Για να υπογραφεί μία συμφωνία οριοθετήσεως πρέπει τα κράτη να έχουν συγκεκριμένη γεωγραφική σχέση· είτε οι ακτές τους να αντικρίζουν η μία την άλλη είτε να είναι παρακείμενες. Ψιλά γράμματα για την Τουρκία. Αφ’ ης στιγμής κατόρθωσε υπό την πίεση της ανάγκης να πείσει τη λιβυκή κυβέρνηση να υπογράψει το μνημόνιο, θα το επικαλείται διαρκώς. Οπως άλλωστε και το Πρακτικό της Βέρνης, που έχει λήξει εδώ και 44 χρόνια…
*Ο Άγγελος Συρίγος είναι καθηγητής Διεθνούς Δικαίου & Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, βουλευτής ΝΔ στην Α΄ Αθηνών.
