Το άρθρο δημοσιεύτηκε στα Νέα, στις 19-05-2020, σελ.8

Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου οι πληροφορίες για τις ισορροπίες και τις αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό της ηγεσίας του σοβιετικού κομμουνιστικού κόμματος ήσαν ανύπαρκτες. Η ανάγκη των ΗΠΑ να γνωρίζουν τον αντίπαλο τους, οδήγησε στην ανάπτυξη της «σοβιετολογίας».

Οι σοβιετολόγοι προσπαθούσαν να ερμηνεύσουν διάφορα μικρά στοιχεία: την κατάταξη των θέσεων των επισήμων κατά τη διάρκεια των παρελάσεων στην Κόκκινη Πλατεία· άρθρα ή φωτογραφίες στην κομματική εφημερίδα «Πράβδα»· ακόμη και την επιλογή κεφαλαίων ή μικρών γραμμάτων στον επίσημο τίτλο στελεχών.

Αυτά είναι συνηθισμένα σε καθεστώτα που χαρακτηρίζονται από αδιαφάνεια και κυριαρχία ενός προσώπου.

Κλασικό τέτοιο παράδειγμα είναι και ο πρόεδρος Ερντογάν. Η δύναμη ενός τούρκου αξιωματούχου ερμηνεύεται αναλόγως της επαφής του με τον Ερντογάν ή τους 10-12 ανθρώπους του στενού του περιβάλλοντος.

Σε αυτό το πλαίσιο αντιμετωπίσθηκε η απομάκρυνση του τούρκου αντιναυάρχου Τζιχάτ Γιαϊτζί από το στράτευμα.

Ο συγκεκριμένος είχε εργασθεί σε πρακτικές εφαρμογές της θεωρίας ότι τα ελληνικά νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ.

Πρόκειται για την κυρίαρχη άποψη των υπουργείων Εξωτερικών και Άμυνας της γείτονας χώρας. Ο Γιαϊτζί πήγε ένα βήμα παραπέρα. Από το 2010 πρότεινε η χώρα του να υπογράψει συμφωνίες οριοθετήσεως με όλα τα κράτη της ανατολικής Μεσογείου (πλην Ελλάδος και Κύπρου).

Για να καταλήξει σε αυτές τις προτάσεις κατακρεούργησε το διεθνές δίκαιο, τη γεωγραφία και τη λογική. Σε άλλες χώρες, τέτοιες απόψεις θα κοσμούσαν περιθωριακά έντυπα.

Ήταν τυχερός διότι οι εθνικιστικές τουρκικές αντιλήψεις και η αθλία κατάσταση της κυβερνήσεως στη Λιβύη, έδωσαν σάρκα και οστά στις εντελώς ανεδαφικές απόψεις του μέσω του μνημονίου Τουρκίας-Λιβύης του Νοεμβρίου 2019. Με αντάλλαγμα τη στρατιωτική βοήθεια, η Λιβύη υπέγραψε μία συμφωνία-αίσχος για το διεθνές δίκαιο.

Ο λοιπός βίος του Γιαϊτζί ήταν σε ευθεία γραμμή με τον φανατισμό που επέδειξε στις προτάσεις εφηρμοσμένης εξωτερικής πολιτικής. Το 2018 είχε δημιουργήσει με αλγορίθμους, το λεγόμενο «γκιουλενόμετρο» [fetömetre], με το οποίο εντοπίζονταν στο στράτευμα πιθανοί οπαδοί του Φετουλάχ Γκιουλέν…

Η απομάκρυνση Γιαϊτζί είλκυσε το ελληνικό ενδιαφέρον.

Ως ένα βαθμό δικαιολογείται λόγω της άκομψης αποπομπής ενός προβεβλημένου στελέχους. Εμείς, όμως, ως νέοι σοβιετολόγοι αναρωτιόμαστε: Προοιωνίζεται αλλαγή της τουρκικής πολιτικής; Θα αλλάξει το μνημόνιο Τουρκίας-Λιβύης;

Θα εγκαταλειφθεί η θεωρία της «Γαλάζιας Πατρίδας»; Όλα αυτά τα ερωτήματα αποτελούν τους ευσεβείς πόθους ενός συστήματος που θέλει να ελπίζει ότι θα συμβεί κάποιο θαύμα και θα αποφύγουμε την επερχόμενη σκληρή αντιπαράθεση με τη γείτονα.

Στο ζήτημα των ελληνοτουρκικών σχέσεων η τουρκική εξωτερική πολιτική θυμίζει τον λόγο που ήσαν διαβόητα τα ισπανικά πανδοχεία σε προηγούμενους αιώνες: όποιος έμπαινε σε αυτά, έβρισκε μέσα όλα όσα είχαν αφήσει οι προηγούμενοι.

Ούτε θυμόμαστε τα ονόματα εκείνων που το 1975 έθεσαν το θέμα της διαφοράς 4 μιλίων μεταξύ εναερίου χώρου και χωρικών υδάτων ή το 1996 ανέπτυξαν τη θεωρία των «γκρίζων ζωνών». Σκοντάφτουμε επάνω τους όλη την ώρα.

Σε λίγα χρόνια θα έχουμε ξεχάσει τον Γιαϊτζί (που πιθανότατα θα πολιτευθεί). Το μνημόνιό του, όμως, θα μας στοιχειώνει διαρκώς.  Αποτελεί δομικό στοιχείο της νέας τουρκικής εξωτερικής πολιτικής.

Σήμερα έχει αντικατασταθεί από την «κρεμλινολογία». 

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στα Νέα,  στις 19-05-2020, σελ.8